Obronność dotykowa

dziecko dotykające przedmiot

Zmysł dotyku ma wielki wpływ na fizyczne, psychiczne i emocjonalne zachowanie człowieka. Każdy człowiek już od urodzenia potrzebuje stałej stymulacji dotykowej, dzięki której jest zorganizowany i dobrze funkcjonuje.

Mówiąc o obronności dotykowej mamy na myśli pewną skłonność do negatywnych i emocjonalnych reakcji na bodźce dotykowe.

Takie reakcje ujawniają się tylko w określonych warunkach. Wielu z nas reaguje w sposób negatywny na różnego rodzaju nieprzyjemne bodźce dotykowe, np. gdy ktoś nas niespodziewanie dotknie, lub gdy czujemy, że po naszym ciele pełza robak. W przypadku osób z obronnością dotykową reakcje takie wywołuje znaczna liczba bodźców dotykowych. I bywa tak, że jedno dziecko nie zauważyłaby tego samego bodźca dotykowego, który u dziecka z obronnością dotykową sieje spustoszenie w ośrodkowym układzie nerwowym sprawiając, że reaguje w sposób zupełnie nieadekwatny do sytuacji (siły danego bodźca). To bardzo trudne dla dziecka, które tak naprawdę nie jest w pełni świadome tego co czuje, poza tym, że ktoś lub coś budzi w nim gniew lub sprawia mu przykrość.

Obronność dotykowa może przeszkadzać w tworzeniu się relacji rodzic-dziecko. Ponadto, dzieci takie często wycofują się z kontaktów z rówieśnikami, reagują silnie emocjonalnie na niektóre codzienne sytuacje lub przejawiają pewne trudności szkolne, w tym problemy z koncentracją lub są po prostu nadpobudliwe. Postrzegając większość wrażeń jako niekomfortowe, niepokojące czy przerażające, przesadnie reagują walką, ucieczką lub przerażeniem.

Jak sprawdzić czy dziecko przejawia cechy nadwrażliwości dotykowej ?

Lista możliwych sygnałów jest bardzo długa, nie sposób je wszystkie wymienić. Oto kilka przykładów zachowań, które mogą wskazywać na obronność dotykową:

  • unikanie dotykania pewnych rzeczy ze względu na ich fakturę
  • niechęć do mycia głowy, czesania lub obcinania włosów
  • unikanie smarowania twarzy i innych części ciała kremem
  • niechęć do obcinania paznokci
  • niechęć do mycia zębów
  • niechęć do brudzenia rąk (zabawy w plastelinie, malowanie palcami itp.)
  • unikanie chodzenia boso po piasku, trawie lub po nieznanym podłożu
  • unikanie przytulania, dotykania przez inne osoby
  • nadmierna wrażliwość na ból, drobne zranienia
  • nadmierna wrażliwość na metki w ubraniach
  • unikanie miejsc gdzie jest dużo ludzi, dzieci
  • nietolerancja określonych konsystencji potraw
  • problemy z koncentracją uwagi
  • nadmierna ruchliwość

Oczywiście występowanie pojedynczych objawów wcale nie musi świadczyć o obronności dotykowej. Aby stwierdzić czy u dziecka występują zaburzenia tego typu niezbędna jest diagnoza, która potwierdzi lub wykluczy obronność dotykową. Warto stymulować zmysł dotyku, obserwując dziecko i jego preferencje.

Pamiętajmy nic na siłę 🙂

Pudełka sensoryczne cz. 1

pudełka sensoryczne

Obecne czasy nie ułatwiają nam doświadczać świata zmysłami. Postawiliśmy mocno na intelekt i obsługę urządzeń elektronicznych, ograniczając tym samym rozwój naszych zmysłów, a przecież doznania zmysłowe są pożywieniem dla naszego mózgu. Dzisiaj pod lupę wystawiamy zmysł dotyku.

Jednym ze wspaniałych pomysłów rozwijających ten oto zmysł jest stworzenie pudełek sensorycznych. Niniejszy post ma na celu pokazanie w jaki sposób można stworzyć część naszego domowego kąciku sensorycznego. Poniżej przedstawione jest zdjęcie z różnorodnymi pudełkami, w których znaleźć możemy różne faktury.

A oto, co zawierają następujące pudełka, zaczynając od góry:

Niestety, aby pomieścić taki zestaw potrzebujemy więcej miejsca. Można też przygotować np. 3-4 pudełka mniejsze i co jakiś czas wymieniać rodzaj faktur. Ewentualnie, trzymać w woreczkach faktury i wrzucać je do pudełka tylko na czas zabawy.

Co zrobić z takimi pudełkami?

Oprócz „odwrażliwiania” i najzwyklejszego stymulowania, sensoryczne pudełka są świetną okazją do rozwijania zmysłu dotyku, poprzez zgadywanie jakiej faktury dotykamy. Wówczas możemy poprosić dziecko o założenie opaski na oczy. Może to być specjalna opaska, którą używamy do spania, lub zasłonić oczy zwykłą opaską. Nie wszystkie dzieci chcą mieć zasłonięte oczy, wówczas można przykryć pudełko z daną fakturą kocem i poprosić dziecko by włożyło ręce do pudełka. W ten sposób dziecko może zgadywać co to za faktura.

Trudniejszą wersją będzie wrzucenie do pudełka z daną fakturą dodatków. To mogą być kamyczki, piórka, koraliki, klamerki do bielizny itp. Wówczas możemy poprosić dziecko o wyjmowanie wyłącznie np. kamyczków. W ten sposób dziecko nie tylko rozwija stereognozję (zdolność do rozpoznawania przedmiotów za pomocą zmysłu dotyku), ale również różnicowanie dotykowe. U starszych dzieci, zamiast kamyczków, czy piórek możemy wrzucić drewniane, czy piankowe literki lub cyferki. Niewątpliwie będzie to wyzwaniem.

W tworzeniu sensorycznych pudełek ogranicza nas tylko wyobraźnia. Pomysłów jest wiele, a każdy z pewnością będzie dużą frajdą zarówno dla malucha jak i starszaka.

Rozwój zabawy

rozwój zabawy

Pierwsze oznaki zabawy pojawiają się już w wieku czterech miesięcy. Niemowlę ćwiczy wówczas schematy sensoryczno-motoryczne., które to są źródłem kolejno zdobywanych umiejętności. Czteromiesięczne niemowlę potrafi wykonać stereotypowe ruchy palcami, wokalizować dźwięki zbliżone do samogłosek.

Dzięki stałemu powtarzaniu, umiejętności te są doskonalone i przygotowują dziecko do kolejnej fazy rozwoju zabawy. Bardzo ważną umiejętnością tego okresu rozwojowego jest czerpanie przyjemności z odczuwania ruchu własnego ciała. W tym okresie niemowlę intensywnie ćwiczy koordynację ręka-usta, następnie po szóstym miesiącu koordynację oko-ręka. I tutaj bardzo ważna kwestia, ponieważ na tym etapie rozwoju dziecko nie jest w stanie samodzielnie się przemieszczać, jego zabawa a tym samym poznawanie świata jest uzależnione od stymulacji organizowanych przez otoczenie. Na tym etapie najważniejszą umiejętnością jest samodzielna zabawa przedmiotem trzymanym w ręku. Sytuacja zmienia się, kiedy dziecko osiąga kolejny etap zabawy, który przypada około ósmego miesiąca życia. Dla wielu niemowląt to czas gdy osiągają zdolność przemieszczania się lub samodzielnego siadu. Otwierają się wówczas nowe pola działania, a niemowlę odkrywa nieznane dotąd światy widziane z innej perspektywy.

Ośmiomiesięczne niemowlę potrafi już włączyć w swoje zabawy osoby dorosłe. To czas gdy dziecko zaczyna poznawać i doświadczać świat, np. poprzez wyrzucanie zabawek z łóżeczka czy wózka. Kolejny etap przypada na dziesiąty-jedenasty miesiąc życia i jest ściśle związany z naśladownictwem, które jest najważniejszą umiejętnością na tym etapie rozwojowym. Badania neurologiczne potwierdzają konieczność jednoczesnego pobudzania pól motorycznych kory, odpowiedzialnych za czynności manualne i obszarów związanych z mową dziecka.

Ostatnim etapem przypadającym około dwunastego miesiąca życia jest czas gdy dziecko dzięki możliwości samodzielnego poruszania się intensywnie eksploruje otoczenie. Niemowlę może poznawać nowe obiekty i modyfikować dotychczasowe schematy poznane na wcześniejszych etapach rozwoju.

Rozwój i wspomaganie zmysłów u niemowląt i małych dzieci: wzrok, słuch, węch i smak

rozwój i wspmaganie zmysłów u niemowląt

Wzrok

Zmysł wzroku u noworodka nie jest w pełni zorganizowany, mimo, że jest w stanie rozpoznać twarz matki i kilka ważnych obiektów. Dla takiego maluszka nie jest łatwo skupić wzrok czy wyróżnić z tła skomplikowane obiekty. Pierwszym etapem rozwoju wzroku jest nauka podążania za poruszającym się przedmiotem lub człowiekiem.

  • zadbaj o kolorową karuzelę nad łóżeczkiem, barwną lub kontrastową matę, przyciągające wzrok zabawki,
  • oglądając książeczki zgadujcie „gdzie miś ma oko”, bawiąc się lalkami pytaj „gdzie lala ma guzik”
  • oglądajcie obrazki, zdjęcia, komiksy, układajcie puzzle
  • dużą frajdę sprawi maluchowi zabawa latarką lub laserem, którego światłem możecie bawić się wieczorami na ścianie. Dziecko może próbować dotykać uciekające światełko, którym Ty sterujesz. Już nawet zwykłe wodzenie wzrokiem za poruszającym się świetlnym elementem będzie bardzo stymulującym wzrok ćwiczeniem
  • podobnie z bańkami mydlanymi, które świetnie rozwijają koordynację wzrokowo-ruchową. na rynku dostępne są specjalne płyny do baniek, które pozwalają na odbijanie baniek mydlanych
  • możecie wspólnie zrobić sensoryczną butelkę, do której wrzucicie różne skarby, np. pomponiki, koraliki, brokat. Taka zabawka będzie interesująca nie tylko dla większych dzieci, ale również tych jeszcze nie chodzących

Słuch:

Słuch noworodka jest doskonale rozwinięty i już w tym okresie możemy obserwować reakcje na dźwięki. Nagły, głośny dźwięk powoduje u zdrowego dziecka powstanie odruchu Moro. Noworodek preferuje dźwięki mieszczące się w granicach częstotliwości głosu ludzkiego.

  • spędzaj z dzieckiem jak najwięcej czasu opowiadając mu, śpiewając, idealne będą rytmiczne wierszyki, np. Lokomotywa, czy Ptasie radio
  • wybieraj dla dziecka zabawki wydające dźwięki, np. pianinko, cymbałki, tamburyno, u młodszych dzieci grzechotki, piłeczki z dzwoneczkiem
  • zwracaj maluchowi uwagę na takie dźwięki jak szum wiatru, kapanie wody w kranie, skrzypienie drzwi, śpiew ptaków. Możesz włączać też odgłosy i pobawić się w zgadywanie dźwięków (wiele dostępnych w Internecie)
  • naśladujcie odgłosy – od psa, kotka, przez auto, po pociąg
  • bawcie się w wydobywanie różnych dźwięków: klaskanie, cmokanie, parskanie
  • pobawcie się w orkiestrę z domowych przedmiotów, możecie użyć np. garnek i łyżka drewniana, dwie łyżki, łyżka i szklanka. Ucz dziecko kiedy może delikatnie grać (stukać) kiedy mocnej
  • słuchaj z maluchem różnej muzyki, od słynnych fasolek, przez muzykę klasyczną do utworów np. jazzowych czy rockowych. Pokazuj dziecku różne gatunki.
  • zrób grzechotkę handmade. Możesz wsypać do jednej butelki piasek, do drugiej ryż, do trzeciej soję.
  • u starszych dzieci świetnym pomysłem będzie memo słuchowe. Możesz użyć opakowań po jogurtach pitnych lub zakleić taśmą butelki tak by nie było widać co jest w środku, następnie napełnić je różnymi materiałami, np. piasek, ryż, groch, soja, woda w ilości po 2 sztuki, następnie pobawić się z dzieckiem w szukanie pary. Oczywiście na rynku dostępne są też gotowe zabawki tego typu.
  • bawcie się muzyką: tańczcie, maszerujcie w jej rytmie, podskakujcie, wyklaskujcie rytm, bijcie brawa, układajcie choreografię (u starszych dzieci)
  • chroń dziecko przed hałasem – staraj się nie krzyczeć, nie włączać radia czy telewizora zbyt głośno

Węch:

Powonienie jest stosunkowo dobrze zorganizowanym zmysłem u noworodka. Zmysł ten odgrywa istotną rolę w pierwszym miesiącu życia.

Już w chwili narodzin dziecko potrafi rozpoznać zapach swojej mamy, a po tygodniu rozróżnia zapachy pozostałych najbliższych osób z jego otoczenia. To zmysł, którego nie trzeba specjalnie pobudzać, kontakt z różnego rodzaju zapachami jest przecież nieunikniony.

  • zrezygnuj z używania w mieszkaniu odświeżaczy powietrza, nie przesadzaj z perfumami i ostrymi detergentami
  • pokaż dziecku świat naturalnych zapachów: kwiatów, pomidorów, lasu, świeżego chleba, ale nie unikaj też pokazywania mało przyjemnych zapachów
  • u starszych dzieci można pobawić się w zgadywanie zapachów z zamkniętymi oczami, ważne by to były naturalne zapachy

Smak:

U noworodka smak jest jednym z lepiej rozwiniętych zmysłów, który wpływa na zachowanie i samopoczucie dziecka. Jak pokazują badania, jeśli maluszek je coś, co mu smakuje, poprawia się jego koordynacja ruchów, serce zaczyna wolniej bić, co świadczy o odprężeniu, a nawet zmniejsza się poziom odczuwanego bólu.

  • Już od drugiego półrocza dziecka można zacząć eksperymentować i podawać dziecku nowe smaki
  • pozwól dziecku na tym początkowym etapie jeść rączkami (BLW), dzięki temu będzie rozwijać koordynację wzrokowo-ruchową, ale również będzie poznawać nowe faktury zmysłem dotyku
  • staraj się zachęcać dziecko, ale nigdy nie zmuszaj dziecka do jedzenia nowych, nieznanych potraw

Rozwój i wspomaganie zmysłów u niemowląt i małych dzieci: dotyk, ruch, czucie głębokie

rozwój i wspomaganie zmysłów u małych dzieci

Zapewne wielu z Was zastanawiało się, co słyszy, widzi czy czuje niemowlę.

Rozwój zmysłów u dziecka rozpoczyna się już w okresie płodowym. Tuż po narodzinach dziecko używa je do poznawania świata. Zmysły pozwalają rozpoznawać bliskich i kontaktować się z otoczeniem, jednak na początku bardzo ważny jest dotyk i bliskość mamy. U noworodka doskonale wykształcone są zmysły słuchu i dotyku, i to one na początku są głównymi drogami poznania świata. Całkiem dobrze rozwinięty jest też zmysł zapachu, nieco słabiej wzrok a najmniej wyspecjalizowany jest smak. Natura bardzo dobrze to wymyśliła, ponieważ nadmiar wrażeń mógłby tylko zaszkodzić maluszkowi. Mózg mógłby mieć problem z przetworzeniem wszystkich sensorycznych doznań dnia codziennego.

Dotyk:

Kształtuje się już w 6-8 tygodniu życia płodowego i rozwija się jako pierwszy. Dotyk jest kluczowym czynnikiem w procesie rozwoju mózgu niemowlęcia, a także tworzenia się więzi między matką a dzieckiem. Jak wobec tego stymulować ten zmysł. Oto kilka wskazówek:

  • dotykaj swoje dziecko – przytulaj, masuj, głaszcz, delikatnie łaskocz; pozwól, by ono dotykało ciebie. Możesz masować malucha pędzelkami o różnym włosiu, jest to bardzo przyjemne.
  • jeśli to tylko możliwe dobrze, by maluch miał bose stopy (dzięki temu może bawić się nimi, poznawać swoje ciało) pozwalaj dziecku na chodzenie bez skarpet – po dywanie, terakocie, po trawie czy piasku, możecie zrobić w domu ścieżkę sensoryczną, układając kawałki różnych faktur (folia bąbelkowa, kłujący dywanik do wycierania obuwia, miękkie futerko, matę antypoślizgową, itp.)
  • spróbujcie pobawić się w ugniatanie papierowych kul, możecie to samo zrobić z serwetkami, folią, reklamówką czy innym materiałem
  • malowanie palcami, lepienie z ciastoliny czy masy solnej to jedna z najbardziej „pochłaniających” zabaw. Warto eksperymentować a z czasem włączyć też inne struktury takie jak kisiel, czy ciecz nienewtonowską
  • młodszych dzieci warto bawić się w zabawy typu „sroczka kaszkę warzyła” czy „idzie kominiarz po drabinie”, można też zakupić lub zrobić z filcu pacynki na palce
  • warto pokazywać dziecku przedmioty o różnych fakturach (futerko, szorstka myjka, papier ścierny, ptasie piórko, kłębek wełny, gąbki o różnych strukturach) i temperaturze (kostki lodu, ciepły kisiel)
  • ze starszymi dziećmi możecie pobawić się  w rozpoznawanie przedmiotów przez dotyk – w tym celu najlepiej zrobić pudełko do którego będziecie wrzucać przedmioty o różnych kształtach, pudełko można przesłonić kocykiem lub ręcznikiem lub po prostu wyciąć dziurkę na rączkę w pudełku tekturowym, tak by bez kontroli wzroku móc rozpoznawać przedmioty
  • wsyp do plastikowych pojemników mąkę, ryż, makaron, soję, siemię lniane i pozwól dziecku poznać te faktury. Najpierw pozwól dotknąć rączkami, a następnie możesz włożyć stópki dziecka
  • jeśli macie możliwość umieszczenia piaskownicy np. na balkonie warto to zrobić. Możesz zakopać w piasku różne przedmioty i bawić się w odnajdowanie skarbów. Czasami gdy nie ma możliwości zamontowania piaskownicy, można kupić duże pojemniki, wypełnić je piaskiem. Należy pamiętać, że zabawy z sypkimi materiałami są przeznaczone dla starszych dzieci, ale bez obaw pod opieką osoby dorosłej można bawić się…
  • możecie wykonać własnej produkcji gniotki, czyli balony wypełnione różnymi fakturami (mąką, ryżem, soją)

Ruch:

Odpowiedzialny za nasze reakcje z grawitacją układ przedsionkowy zwany zmysłem równowagi ma ogromne znaczenie dla rozwoju i uczenia się. Układ ten pomaga w utrzymaniu właściwego napięcia mięśniowego i właściwej postawy ciała, a także wspomaga koordynację ruchów całego ciała.

  • kołysz dziecko na swoich ramionach, pokaż mu różne wariantu ruchu (góra-dół, przód-tył, ruch obrotowy)
  • jeśli to możliwe zamontuj w domu hamak, huśtawkę lub kokon, ze starszym dzieckiem możesz pobawić się w pokazywanie obrazków podczas bujania, lub słuchanie muzyki i zgadywanie dźwięków, możesz również użyć zapachów w ten sposób będziesz stymulować więcej niż jeden zmysł (pamiętaj, że więcej nie znaczy lepiej!)
  • jeśli nie masz możliwości zamontowania huśtawki, pomocny okaże się zwykły koc, w którym możecie wspólnie bujać malucha lub wozić po podłodze
  • zabieraj dziecko na place zabaw, pokazuj różne sprzęty, zachęcaj dziecko do odkrywania nieznanego
  • pozwól dziecku na wspinaczkę na drabinkę, zjeżdżalnie. Wówczas nie tylko pracuje jego zmysł równowagi, ale też Twój maluch wzmacnia swoje mięśnie i ćwiczy koordynację i planowanie motoryczne
  • w domu możecie wspólnie bawić się w tory przeszkód, po których dziecko musi przejść, pamiętaj by zaczynać od najłatwiejszych do trudniejszych
  • zabawy takie jak podskoki czy turlanie również będą stymulować układ przedsionkowy, który odpowiada za ruch

Czucie głębokie:

Bardzo ważny zmysł nazywany propriocepcją, pozwala na dokładne określenie ułożenia poszczególnych części naszego ciała w przestrzeni oraz rozpoznawanie ich wzajemnego przemieszczania się. Wrażenia płynące z tego zmysłu są szczególnie ważne gdy kierujemy ruchem poza kontrola wzroku.

  • Na początkowym etapie rozwoju nie ma nic lepszego niż zawijanie maluszka (np. spowijanie)- szczególnie wskazane jest to u niemowląt niespokojnych, mających problemy z zasypianiem lub urodzonych przez cesarskie cięcie. Ważne by nie forsować niczego na siłę. Jeśli dziecko protestuje, pręży się przy tej formie stymulacji, lepiej nie robić tego na siłę
  • zarówno niemowlaka jak i starsze dziecko możesz masować piłkami z wypustkami. Staraj się dociskać piłkę do ciała dziecka, tak by stymulować jego receptory mieszczące się głęboko w mięśniach i stawach
  • możesz zawijać dziecko w naleśnika i prosić by rozwinęło się- zabawa dla starszych dzieci
  • również ze starszym dzieckiem możesz pobawić się w tzw. kanapkę. Dziecko kładzie się na jednej poduszce, a od góry jest przykrywane drugą, pamiętaj by docisnąć kanapkę (obserwuj reakcję dziecka, siła docisku musi być dostosowana do jego możliwości)
  • możesz robić masaż uciskający ręce i nogi dziecka. Możecie pobawić się w wyciskanie czekolady z tubki (ręce i nogi są tubkami). Pozwól dziecku by zrobiło to samo Tobie, wówczas równie mocno będzie ćwiczyło swoje rączki