Wywiad z wspaniałą psycholożką Aleksandrą Iwacz? Mamologia

Może warto na początek wyjaśnić sobie czym są emocje a czym napięcie emocjonalne?

Emocje są czymś co towarzyszy różnym wydarzeniom i zwykle trwają dosyć krótko, mówi się o 90 sekundach. Lubię myśleć o emocjach jako o czymś co pozwala nam rozumieć siebie i innych. Smutek pozwala nam pogodzić się ze stratą, złość daje nam znać, że na coś się nie zgadzamy, strach ostrzega nas przed czymś niebezpiecznym. Warto sobie uświadomić rolę każdej z emocji, bo to od razu pokazuje nam, że nie emocji dobrych i złych. Wszystkie są potrzebne. Napięcie emocjonalne, to najprościej mówiąc coś, co potocznie nazywamy stresem.

W jaki sposób dzieci radzą sobie z napięciem? (mam na myśli ssanie palca, bujanie itp.)

Moje subiektywne obserwacje pokazują, że najpopularniejsze sposoby radzenia sobie z napięciem emocjonalnym przez dzieci to ssanie palca, gryzienie, obgryzanie paznokci, wyrywanie sobie włosów, rytmiczne bujanie się, ale też masturbacja czy agresja – wobec innych i wobec samego siebie. Dzieci mogą też uciekać w tiki nerwowe, moczenie czy zaburzenia jedzenia, jąkanie. Trudno wymienić wszystko, ile dzieci – tyle sposobów. Rodzice stawiają sobie wtedy pytanie: co robić? Jak reagować? Właściwe pytanie brzmi: co powoduje to napięcie i jak je zniwelować.
Sporo takich zachowań zanika wraz z rozwojem, ale jeśli utrudniają życie nam lub dziecku, albo budzą nasz niepokój, to warto się skonsultować. To co możemy zrobić jako rodzice, to zapewnić maksymalne poczucie bezpieczeństwa.

Jak pomóc dziecku rozładować napięcie w ciele?

Spędzać sporo czasu na zabawie, w której to dziecko może przejąć kontrole. Zabawa często pokazuje autentyczne emocje, daje wskazówki co dziecko trapi i co mogłoby pomóc. Po za tym, wiele prawdy jest w twierdzeniu, że dzieci muszą się wybiegać, warto zadbać o zaspokojenie potrzeby ruchu: bieganie, skakanie,  tańczenie, zabawy siłowe takie jak przepychanki i czy ciągnięcie liny. Zabawy masami plastycznymi: ugniatanie ich, rozcieranie, mieszanie dłońmi.  Targanie kartek, albo malowanie na dużych arkuszach. Ściskanie różnych gniotków. Dobrze sprawdzają się też zabawy oddechowe. To oddech łączy ciało z umysłem, angażując nerw zwany błędnym. Lubię proponować dzieciom zdmuchiwanie niewidzialnych świeczek, przedmuchiwanie magicznych chmur kiedy leżą na plecach, czy ogrzewanie magicznej filiżanki kakao, którą robimy z naszych dłoni. No i nie mogę też pominąć masaży! Dzieci w dużej mierze regulują się przez ciało, pewnie Ty też możesz tu rodzicom coś podpowiedzieć.

Czy myślisz, że emocje mamy mogą w jakikolwiek sposób wpływać na dziecko? Jeśli tak to w jaki sposób?

Ja nie myślę, ja to wiem! Dzieci nie są zdolne do samoregulacji, zawsze robią to w relacji z drugim człowiekiem. Mówi się emocjonalnym wi-fi czy rezonansie limbicznym. Badania pokazują, ze kiedy w mózgu opiekuna, ważnej dla dziecka osoby pojawia się pobudzenie emocjonalne, to w mózgu dziecka dzieje się to samo.  Nasza złość przechodzi na dziecko, tak samo jak spokój. Dlatego zawsze uczenie dzieci regulacji emocji, powinniśmy zacząć od pracy z samym sobą.

Czy możesz podać jakiś przykład z autopsji lub ze swojego zawodowego doświadczenia wpływu emocji rodzica na dziecko?

Nie trzeba szukać daleko, to są sytuację, których codziennie doświadcza każdy rodzic. Dziecko gorzej zasypia kiedy my w głowie myślimy już co jeszcze mamy dziś do zrobienia. Na samą myśl o myciu dziecku zębów, robi nam się słabo, bo wiemy że znów skończy się to awanturą, ale kiedy zrobi to babcia, która ma w sobie ogrom spokoju, idzie gładko. Jesteśmy w środku awantury, dziecko się złości i nie możemy się z nim dogadać, ale wkracza drugi dorosły, który właśnie wrócił do domu w dobrym humorze i dziecku „przechodzi” w kilka chwil. Mówi się, że dzieci są lustrem rodziców, odbijają nasze zachowania i emocje.

Jak mama może radzić sobie z emocjami, które są dla niej trudne i prowadzą do nadmiernego napięcia?

Rozumiem, że masz na myśli emocje mamy? Mówi się, ze rodzic musi być kontenerem, który zmieści wszystko co „wrzuca” do niego dziecko. A więc wszystkie emocje i zachowania. To nie jest łatwe zadanie, bo musimy tam zmieścić również siebie, męża, prace i czasem ten kontener robi się bardzo mały i szybko się z niego „wylewa”. Jeśli taka sytuacja ma miejsce, to jest to dla nas sygnał, że musimy bardziej się o siebie zatroszczyć. Zadbać o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne,  o sen, odpoczynek. Jeśli czujemy, że tego jest za dużo, a to napięcie tak jak mówisz jest nadmierne to biec czym prędzej do specjalisty, który udzieli nam wsparcia.

Czego unikać/ co robić w sytuacji kryzysowej? Kiedy widzimy, że dziecko osiąga swój najwyższy poziom frustracji i wiemy,  że zaraz wybuchnie?

Czego unikać? Własnego wybuchu. To jest coś, o co w sytuacji kryzysowej nie jest trudno, a co zdecydowanie nie pomaga. Naszym zadaniem jest zauważyć emocje dziecka, tak szybko jak tylko to możliwe. Czym szybciej się nimi zaopiekujemy, tym mniej będą one musiały rosnąć. Nie warto na pewno w momencie eskalacji próbować czegoś tłumaczyć, odwoływać się do jakiś logicznych argumentów. Jakkolwiek zabawnie to zabrzmi, każdy z nas ma w sobie trzy mózgi. Ten, który pozwala nam logicznie myśleć, ten który pozwala nam odczuwać emocje i ten najgłębiej schowany – mózg gadzi. To on odpowiada za podstawowe funkcje: oddychanie, bicie serca, uczucie głodu i pragnienia. Dzięki niemu cofamy rękę, kiedy tylko dotkniemy czegoś gorącego. Dziecko w silnych emocjach, zagrożeniu (nawet jeśli naszym zdaniem nieuzasadnionym) walczy o przetrwanie. Nie ma tu miejsca na logiczne myślenie i wyciąganie wniosków.  Próby wyciszenia reakcji stresowych w tym momencie nie mogą zwiastować nic dobrego. Nie tylko nie pomagają, ale przede wszystkim jeszcze bardziej dokładają do i tak już przeciążonego systemu nerwowego dziecka. To na co mamy wpływ, to my sami i udzielenie dziecku maksymalnego wsparcia i akceptacji emocji: „Słyszę jak Ci trudno”, „Czy jesteś zły?” „Czy to Cię zdenerwowało?”, a czasem milczenie i bycie obok jest najlepszym rozwiązaniem.

Dlaczego dzieci biją rodziców?

Czasem dlatego, że mają takie doświadczenia, że bicie jest formą komunikacji, bo zaobserwowały to u innych lub bohatera bajki. Czasem dzieci biją ze strachu, boją się dorosłych, czują się zagrożone przez sytuacje, inne dzieci. Bicie jest też sposobem na rozładowanie emocji. Czasami dzieci biją dlatego, ze nie wiedzą co zrobić, robią z bezradności. Czasem próbują sobie dostarczyć różnych wrażeń. A bywa też tak, ze to jest po prostu sposób na poznawanie świata, na jego doświadczanie.

Co robić gdy dziecko bije rodzica? Jak reagować?

Jedyna odpowiedź na to pytanie brzmi: poszukać przyczyny i się nią zaopiekować, bez tego nie wiele możemy zdziałać. Nawet jeśli uda nam się zaprzestać bicia, ale nie zajmiemy się przyczyną, to problem nie zniknie, a co najwyżej zmieni oblicze, albo obiekt. Rodzic więc musi poświęcić czas na bycie detektywem, dociekanie, sprawdzanie i obserwacje.

Jak poznać, że dziecko nie radzi sobie z emocjami?

Mam w sobie taką wielką pewność, ze rodzic jest ekspertem od swojego dziecka i jeśli coś się dzieje, coś zgrzyta, to rodzic to wyczuwa. To mogą być rzeczy widoczne gołym okiem, o których mówiłyśmy wcześniej, trudne i budzące nasz niepokój zachowania. Jednak, tak samo dzieci nadmiernie grzeczne, zawsze spokojne, nie pozwalające sobie na spontaniczność mogą potrzebować naszego wsparcia. Dzieci bardzo często mówią o tym, że jest im trudno, ale często nie robią tego wprost. Bywa, że za „Mamo, pobawisz się ze mną?”, kryje się „Mamo, mam problem, ale nie wiem jak Ci o tym powiedzieć”. Jeśli  dzieci na co dzień będą czuły naszą akceptację i bezwarunkową miłość będą łatwej dzieliły się  z nami tym co czują.

Olę znajdziecie na Facebooku oraz Instagramie. Jest mamą i wspaniałym terapeutą?

Uwielbiam pracować z dziećmi, moja praca jest dla mnie ogromną pasją. Pamiętam, że pracę jako terapeuta zaczynałam z górnego C prowadząc terapię z dziećmi z autyzmem i to w tej wersji hard?

Zdarzało się, że wychodziłam z sali podrapana do krwi, czy z wyrwanymi (garściami!) włosami, a następnego dnia odkrywałam siniaki na ciele. To była naprawdę głęboka woda, ale nie żałuję.

Wierzcie mi, że to były tak ogromne wyzwania, że wtedy myślałam sobie „już nic mnie nie zaskoczy w mojej karierze, poradzę sobie ze wszystkim„. No tak… Ale miałam na myśli dzieci z niepełnosprawnością… Dzieci, których mózg nie przetwarza prawidłowo informacji, ze względu na specyfikę danego schorzenia.

Minęło 8 lat, a ja jestem w innej czasoprzestrzeni terapeutycznej. Bo pracuję z dziećmi wydawałoby się zdrowymi, z mniejszymi lub większymi deficytami w zakresie przetwarzania sensorycznego, a czasami czuję się jakbym wróciła do tamtych czasów?

I wiecie co? W pewnym momencie zrozumiałam, że walę głową w mur. Pracowałam z dziećmi, które wchodząc na terapię oddawały rodzicowi tablet/smartfon i wychodząc dostawały go ponownie, ja zalecałam ćwiczenia do domu, po czym dowiadywałam się, że nie zostały one wykonane, pytając o czas spędzony przez ekranem otrzymywałam odpowiedzi w stylu: „około kilku godzin dziennie”.

Dziś już nie pytam o czas spędzony w ekranach. Moje podstawowe pytanie to nie ile czasu dziecko spędza przed ekranem każdego dnia, ale czy w ogóle spędza tak czas codziennie, dalej nie wchodzę w dyskusję. I mam tutaj na myśli głównie te dzieci, które trafiają na diagnozę ze względu na problemy ze snem, impulsywnością i koncentracją.

Już dziś wiem, że prowadzenie terapii w takich sytuacjach zupełnie nie ma sensu i trwa miesiącami, czasami latami, bez większych rezultatów, ostatecznie prowadząc do frustracji zarówno mojej  jak i rodzica. Dlatego już od dłuższego czasu nie podejmuję się terapii w takich przypadkach proponując wybór- terapia lub ekran.

Pomijam już kwestię straty czasu zarówno rodzica jak i mojego, ponieważ w tym czasie mogłabym przyjąć dziecko, które potrzebuje mojej pomocy i które ma szansę na poprawę stanu. Dla dziecka to żadna strata czasu, bo przynajmniej „porobi” coś aktywnego, pobuja się na huśtawce, spędzi czas z kimś kto przez 45 min poświęca mu 100% uwagi (wiem brzmi przerażająco, ale taka jest rzeczywistość).

Bywa też tak, że „takie” dzieci chcą skończyć terapię jak najszybciej by móc już pograć na smartfonie. Dzieci przyznają to otwarcie. Miałam okazję usłyszeć „ Lubię do Pani przychodzić, bo Pani zawsze się ze mną bawi i ma Pani dla mnie czas”, jak również „ Kiedy skończą się te zajęcia, chcę iść pograć”.

Pomijam też kwestię finansowe. Koszt terapii w Warszawie waha się od 80zł do nawet 120zł. W skali miesiąca to 320-480zł, a w skali roku to około 4-6 tys. zł. I mówimy tutaj o jednych zajęciach tygodniowo, a najczęściej zaleca się terapię 2 razy w tygodniu. Sami możecie podwoić sobie przedstawione sumy?

Oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że żyjemy w czasach, gdzie ciężko przeżyć choćby jeden dzień bez ekranów. Zdaję sobie sprawę z tego, że co dzień próbujemy dogonić własny ogon, nie mamy czasu na nic. Zapewne w wielu przypadkach podanie dziecku ekranu jest po prostu chwilą spokoju dla rodzica, który w tym czasie, może zrobić obiad, posprzątać, czy popracować. Pytanie czy ekran to rzeczywiście jedyne wyjście?

Pewnie nie dywagowałabym tutaj na takie tematy jako młoda matka, gdybym nie była pewna, że życie bez ekranów jest możliwe. Znam kilka wspaniałych rodzin (wiele z nich ma więcej niż 2 dzieci), gdzie każdy z rodziców ma swoją pracę do wykonania, ale też ma czas dla dzieci. Nawet przy trójce dzieci potrafią tak zorganizować im czas, że nie muszą siedzieć wpatrzeni w ekrany. Mają gry planszowe, ogromne sterty książek, które chętnie czytają, kolorowanki, zabawki typu klocki, puzzle itd. Jak się okazuje dają radę bez tabletów, komputera, smartfona. Mają wyznaczony czas (np. weekendy), którego się trzymają. Oczywiście bywają sytuacje podbramkowe, kiedy rodzice nie mają wyjścia i wtedy wyjątkowo w niewyznaczonym czasie dzieci „dostają” ekrany, ale jak patrzę na nich jest to  raczej święto, niż chleb powszedni.

Jeszcze na koniec przytoczę tutaj dość smutną historię. Kiedyś w rozmowie z moją pacjentką, (której rodzice są wspaniałymi ludźmi, ogromnie zaangażowanymi w wychowywanie trójki dzieci), usłyszałam, że w szkole są postrzegani jako „patologia”. Przyznam, że zamarłam.  Jej rówieśnicy uważają, że dzieci, które mają dostęp do ekranów wyłącznie w weekendy i sporadycznie w inne dni są patologią.

Zapytałam, a kto nie jest patologią według jej kolegów, co jest normą w takim razie. Opowiedziała, że dzieci spędzają czas w telefonach codziennie, zaraz po przyjściu ze szkoły do samego wieczora- już sama drogą dedukcji doszłam do wniosku co jest tą normą. Nogi mi się ugięły. Zainspirowana tą rozmową zapytałam któregoś dnia jednego z moich pacjentów (lat 9) jak wygląda jego dzień po przyjściu ze szkoły (dodam, że to bardzo bystry chłopiec). Odpowiedział z dumną w głosie, że każdy jego dzień wygląda tak samo. Wraca ze szkoły i do samego wieczora gra w gry komputerowe. Zamarłam… Tym bardziej, że chłopak mimo swojej inteligencji miał spore deficyty w zakresie sensoryki (ale na szczęście tym razem nie była to moja działka), co więcej miał ogromną wadę postawy. I tylko moja fizjoterapeutyczna głowa była w stanie wyobrazić sobie co tam się dzieje w jego układzie mięśniowym.

Żyjemy w takich czasach, że jak sami widzicie nie da się tego uniknąć, albo powiem inaczej, uniknąć pewnie się da pytanie jakim kosztem.

Nie wrócimy do czasów, w których się wychowywaliśmy, a nasze życie było przepełnione kreatywnymi zabawami i nudą na zmianę (nuda też jest dobra!). Musimy żyć tu i teraz i nie tylko korzystać z tych „dobrodziejstw”, ale przede wszystkim umiejętnie z nich korzystać, z umiarem i zdrowym rozsądkiem.

Nie oceniam nikogo, każdy niech robi to co uważa za słuszne. Ja dla siebie wyciągam wnioski obserwując innych rodziców. Dlatego dziś dzielę się swoją refleksją jako terapeuta, jako ktoś kto stoi obok. Czasami potrzeba nam takiego „innego” punktu widzenia. Ty również możesz wyciągnąć wnioski dla siebie, możesz coś zmienić, możesz też niczego nie zmieniać. Tradycyjnie powiem- Rodzicu do Ciebie należy wybór.